Volgens de wetgeving hebben gesloten centra tot doel personen die hier illegaal verblijven, op te sluiten. De wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen autoriseert ze.
In een gesloten centrum zitten de personen die “ter beschikking gesteld [zijn] van de regering of vastgehouden” (1) worden omdat ze zich in een onregelmatige situatie bevinden, omdat ze niet over de benodigde documenten beschikken of niet in de omstandigheden zijn die hen toestaan het Belgisch grondgebied te betreden of er legaal te verblijven, of omdat ze wachten op een beslissing van de Dienst Vreemdelingenzaken volgende op een asielaanvraag.
Vandaag is deze vorm van opsluiting in opgang en wordt ze niet in vraag gesteld door de politiek: “De capaciteit van de gesloten centra zal efficiënt worden gebruikt en zonodig uitgebreid.”
Een gesloten centrum, is dat een gevangenis?
In de teksten wordt een gesloten centrum niet als een gevangenis opgevat omdat het een instelling is die niet onder het ministerie van justitie valt en niet aan de gevangenisreglementering maar aan een koninklijk besluit onderworpen is. Het raakpunt is uiteraard dat beiden vrijheidsberoving tot doel hebben. Maar deze functie wordt om verschillende redenen vervult: de gevangenis is een straf in het kader van het overtreden van de wet, een gesloten centrum maakt deel uit van een uitwijzingsprocedure.
Niettegenstaande dat het in beide gevallen dus over opsluiting gaat.
Wat de centra karakteriseert is hun politiek-juridische structuur gefundeerd op een voortdurende uitzonderingstoestand. Volgens het Europese verdrag voor de rechten van de mens, moet vrijheid namelijk de regel zijn. Opsluiting wordt een uitzonderlijke en ultieme administratieve maatregel geacht. Gesloten centra lijken dus eerder kampen dan gevangenissen: “le camp est l’espace qui se crée lorsque l’état d’exception commence à devenir la règle.” (3)
België werd al meermaals op de vingers getikt door mensenrechtenorganisaties voor de omstandigheden van opsluiting en uitwijzing van mensen zonder papieren. Vele (ex-)gevangenen getuig(d)en over vernederingen en geweld dat ze ondergingen of nog ondergaan. “Het is een gevangenis, een echte gevangenis! De kamerdeuren zijn als in een gevangenis. Het zijn zeer zware deuren. Er is geen direct contact tussen de gevangenen en de bewakers. Je moet met hen praten van achter de deur, een metalen deur, een gevangenisdeur.” Een getuigenis
Welke “efficiëntie” voor de gesloten centra?
“Als het officieel beoogde doel van het gevangen zetten en uitwijzen van vreemdelingen eruit bestaat migratiestromen in te perken, de strijd aan te gaan met de clandestiniteit en misbruiken van het asielrecht, en de openbare ruimte te pacificeren, moeten we vaststellen dat deze maatregelen vrij inefficiënt lijken: vreemdelingen blijven legaal of illegaal het grondgebied betreden en vormen nog steeds concurrentie voor de Belgische werkenden en steuntrekkers. Het resultaat lijkt zelfs de tegenpool van het doel want het opvoeren van de controles, en de virtuele dreiging met gesloten centra en uitwijzing, duwt de illegalen in steeds precairdere siutaties – geeft zij die zogezegd voor onveiligheid zorgen, zelf een groter onveiligheidsgevoel – en zorgt dus voor het spel van handel in valse papieren, zwartwerk of prostitutie.
Los van hun falen vervullen de maatregelen om de migratiestromen te controleren – en dan vooral de gesloten centra – een symbolische, ideologische en indrukwekkende functie: aan de ene kant mensen die naar België willen immigreren of er asiel aanvragen, ontmoedigen; aan de andere kant een sterk signaal geven aan de publieke opinie, tonen dat er drastische maatregelen worden genomen opdat hun onveiligheidsgevoel wordt getemperd en ze niet meer op extreem-rechtse partijen zouden stemmen, en zo tegelijkertijd wel de xenofobe stemming over het samengaan van criminaliteit en migratie versterken.” (9)
(1) Koninklijk besluit van 8 juni 2009 dat de werking van en de regels rond gesloten centra verduidelijkt.
(2) Algemene beleidsnota van 20 december 2011 rond de hervorming van asiel en migratie.
(3) Agamben, G., Homo Sacer. Le pouvoir souverain et la vie nue, Paris, Le Seuil, 1997.
(9) Bietlot, M., Du disciplinaire au sécuritaire: de la prison au centre fermé.
